Najczęściej zadawane pytania

Prawo do grobu, jako prawo majątkowe, to uprawnienie do bycia stroną umowy o umiejscowienie i zarządzeniem miejscem pochówku.

Prawo do grobu posiada osoba, która zawarła z zarządcą cmentarza umowę o umiejscowienie pochówku i wniosła opłatę (osoba taka zwana jest również fundatorem i jedynym dysponentem). Prawo do grobu ma charakter osobisty i nie podlega dziedziczeniu w przypadku śmierci ww. osoby.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych – prawo do pochowania w konkretnie wskazanym grobowcu przysługuje w zastępstwie osoby będącej stroną umowy z zarządcą cmentarza członkom najbliższej rodziny tej osoby, a więc: małżonkowi, zstępnym, wstępnym, krewnym bocznym do 4 stopnia pokrewieństwa oraz powinowatym w linii prostej do 1 stopnia.

• Zstępni to osoby, które należą do grona potomków danej osoby. Najczęściej występujący zstępni to dzieci, wnuki oraz prawnuki. W tym przypadku nie jest jednak konieczne występowanie więzów krwi. Zstępnymi osoby fizycznej będą również jej dzieci przysposobione (czyli adoptowane) oraz dzieci uznane za własne.
• Wstępni osoby fizycznej to osoby, od których się ona wywodzi. W przypadku braku zawężenia w konkretnym przepisie pojęcie obejmuje nie tylko rodziców i dziadków, ale również pradziadków, prapradziadków itd.
• Krewnymi w linii bocznej są osoby pochodzące od wspólnego przodka, jednocześnie nie będące krewnymi w linii prostej. Stopień pokrewieństwa określa się wedle liczby urodzeń, na skutek których pokrewieństwo powstało.

Drugi stopień pokrewieństwa w linii bocznej: 1) brat, 2) siostra, 3) rodzeństwo.

Trzeci stopień pokrewieństwa w linii bocznej: 1) brat/siostra ojca lub matki, 2) syn/córka brata w stosunku do stryja, 3) syn/córka brata w stosunku do siostry 4) syn/córka siostry.

Czwarty stopień pokrewieństwa w linii bocznej to: 1) syn/córka brata ojca lub matki, 2) syn/córka siostry ojca lub matki.

• Powinowactwo oznacza stosunek rodzinny powstały w następstwie zawarcia małżeństwa między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Oznacza to, że małżonek przynależy do rodziny współmałżonka, aczkolwiek nie pochodzą oni od wspólnego przodka i w związku z tym małżonek nie może zaliczyć rodziny współmałżonka do swoich krewnych. Powinowactwo powstaje w chwili zawarcia małżeństwa i trwa nadal mimo jego ustania. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Powinowaci w linii prostej pierwszego stopnia: 1) ojciec męża, ojciec  żony, 2) matka męża, matka żony, 3) rodzice męża lub rodzice żony, 4) mąż córki, 5) żona syna.

Wobec powyższego wnoszący opłatę a uprawniony do grobu może nie być tą samą osobą.

Dopóki dany grób jest pusty, dopóty prawo do niego jest prawem czysto majątkowym i dysponowanie przysługuje jedynie fundatorowi, czyli osobie która opłaciła miejsce pochówku. Z chwilą pierwszego pochówku stan faktyczny i prawny miejsca pochówku się zmienia. Prawo do grobu nabiera charakteru osobistego. Oznacza to m.in., że bliscy mają prawo odwiedzać grób i kultywować pamięć zmarłego.

Fundator traci również status wyłącznego dysponenta, tj. osoby uprawnionej do wskazywania osób, które mogą w grobie spocząć. Prawo do bycia pochowanym zaczyna przysługiwać ww. bliskim.

W razie sporu o zgodę na pochówek danej osoby materię tę rozstrzyga sąd.

Zgodnie z ustawą o cmentarzach i chowaniu zmarłych, grób może być użyty do ponownego chowania, jeśli po upływie 20 lat od zawarcia przez zarząd cmentarza umowy cywilnoprawnej z dysponentem grobu, nie zostanie dokonana kolejna opłata (art. 7 ust. 2 ustawy).
Decyzję o likwidacji grobu podejmuje zarząd cmentarza w sytuacji, gdy nikt z kręgu rodziny czy znajomych osób umieszczonych w grobie nie uiści opłaty prolongującej umowę na kolejny okres użytkowania.

W przypadku podjęcia decyzji o likwidacji usuwane są zewnętrze elementy mogiły takie jak płyty nagrobne, tablice, krzyże. Wnętrze grobu pozostaje nienaruszone. Przyjmuje się, że po okresie 20 lat zawartość grobu ulega całkowitej mineralizacji (rozłożeniu, rozpadowi). Pochówek nowej osoby polega na umieszczeniu jej w grobie bez usuwania szczątków poprzedników (na wniosek osoby dokonującej pochówku).

Aby dokonać dochowania do istniejącego grobu niezbędne jest przedłożenie pisemnej zgody dysponenta grobu, Karty zgonu osoby zmarłej zawierającej adnotacje USC o zarejestrowaniu zgonu. W przypadku zwłok lub szczątków sprowadzanych z zagranicy zezwolenie Prezydenta Miasta w formie decyzji, ewentualnie świadectwo kremacji do pochowania prochów.

Osobami uprawnionymi do pochowania zwłok są zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych:

• pozostały małżonek(ka) osoby zmarłej,
• krewni zstępni,
• krewni wstępni,
• krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa,
• powinowaci w linii prostej do 1 stopnia,
• organy państwowe, instytucje i organizacje społeczne – w przypadku zwłok osób zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa,
• inne osoby, które się do tego dobrowolnie zobowiązały.

Grób nie może być użyty do ponownego pochówku przed upływem 20 lat (termin nie dotyczy grobów murowanych przeznaczonych na pomieszczenie zwłok więcej niż jednej osoby, a także chowania urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia). Przepis art. 7 ust 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych wyraźnie stanowi o zakazie użycia grobu do ponownego chowania przed upływem 20 lat. Przywołany okres 20 lat jest to tzw. okres mineralizacji przed upływem którego, każda ekshumacja niesie ze sobą ryzyko zakażeń drobnoustrojami rozwijającymi się w zwłokach. Nie jest natomiast wykluczone użycie grobu do ponownego pochówku po upływie 20 lat od poprzedniego.

• Zstępni to osoby, które należą do grona potomków danej osoby. Najczęściej występujący zstępni to dzieci, wnuki oraz prawnuki. W tym przypadku nie jest jednak konieczne występowanie więzów krwi. Zstępnymi osoby fizycznej będą również jej dzieci przysposobione (czyli adoptowane) oraz dzieci uznane za własne.
• Wstępni osoby fizycznej to osoby, od których się ona wywodzi. W przypadku braku zawężenia w konkretnym przepisie pojęcie obejmuje nie tylko rodziców i dziadków, ale również pradziadków, prapradziadków itd.
• Krewnymi w linii bocznej są osoby pochodzące od wspólnego przodka, jednocześnie nie będące krewnymi w linii prostej. Stopień pokrewieństwa określa się wedle liczby urodzeń, na skutek których pokrewieństwo powstało.

Drugi stopień pokrewieństwa w linii bocznej: 1) brat, 2) siostra, 3) rodzeństwo.

Trzeci stopień pokrewieństwa w linii bocznej: 1) brat ojca, 2) brat matki, 3) siostra matki lub ojca, 4) syn brata w stosunku do stryja, 5) córka brata w stosunku do stryja, 6) syn brata w stosunku do siostry ojca, 7) córka brata w stosunku do siostry ojca, 8) syn siostry, 9) córka siostry.

Czwarty stopień pokrewieństwa w linii bocznej to: 1) syn brata ojca, 2) córka brata ojca, 3) syn brata matki, 4) córka brata matki, 5) syn siostry ojca lub siostry matki, 6) córka siostry ojca lub siostry matki.

• Powinowactwo oznacza stosunek rodzinny powstały w następstwie zawarcia małżeństwa między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Oznacza to, że małżonek przynależy do rodziny współmałżonka, aczkolwiek nie pochodzą oni od wspólnego przodka i w związku z tym małżonek nie może zaliczyć rodziny współmałżonka do swoich krewnych. Powinowactwo powstaje w chwili zawarcia małżeństwa i trwa nadal mimo jego ustania. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Powinowaci w linii prostej pierwszego stopnia: 1) ojciec męża, ojciec  żony, 2) matka męża, matka żony, 3) rodzice męża lub rodzice żony, 4) mąż córki, 5) żona syna.

Aby sprowadzić zwłoki z zagranicy w celu ich pochówku należy uzyskać pozwolenie starosty właściwego miejscowo ze względu na miejsce, w którym zwłoki lub szczątki mają być pochowane (we Wrocławiu Prezydent Miasta). Starosta wydaje pozwolenie po porozumieniu z właściwym państwowym powiatowym inspektorem sanitarnym.

Z takim pozwoleniem należy udać się do polskiego konsula, który wyda zaświadczenie po okazaniu mu tego pozwolenia na sprowadzenie zwłok i szczątków na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.

O pozwolenie od starosty mogą ubiegać się osoby najbliższe zmarłemu. Może być to pozostały małżonek, dzieci, wnuki, dziadkowie, pradziadkowie, krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa oraz powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

O pozwolenie może się również ubiegać właściwy organ wojskowy w stosunku do osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej. Prawo takie mają również organy państwowe, instytucje i organizacje społeczne, jeżeli starają się o sprowadzenie zwłok osób zasłużonych wobec państwa i społeczeństwa.

Ekshumacji zwłok można dokonać na prośbę rodziny. Organem decyzyjnym w tej kwestii jest Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny. Pierwszym krokiem w procesie ekshumacji jest zawiadomienie administracji cmentarza, w którego zarządzie jest pochowany. Wnioskujący o ekshumację przedłożyć musi zgodę na ekshumację osób uprawnionych do grobu. Jeżeli zwłoki/szczątki mają być ekshumowane i przeniesione na inny cmentarz konieczne jest uzyskanie zgody zarządu cmentarza do którego będą one ponownie złożone. Po zgłoszeniu ekshumacji administracji cmentarza należy udać się do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, który wydaje zgodę na ekshumację. Zgodnie z przepisami ekshumacja zwłok może być przeprowadzona wyłącznie w okresie od 16 października do 15 kwietnia, tylko w godzinach rannych. O innym terminie ekshumacji może zadecydować wyłącznie odpowiedni Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny, sprawujący nadzór nad cmentarzem, na którym ma dojść do ekshumacji.
Wniosek o ekshumację może złożyć:

• małżonek/ka zmarłego,
• dzieci, wnuki, prawnuki zmarłego,
• rodzice, dziadkowie, pradziadkowie zmarłego,
• krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa,
• powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

Dokumenty do przeprowadzenia ekshumacji:

• decyzja Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego,
• zaświadczenie zarządcy cmentarza, na którym spoczywają obecne zwłoki (szczątki) o pochodzeniu zwłok (szczątków),
• zgoda zarządcy cmentarza, na który zwłoki (szczątki) mają zostać przeniesione na ich przyjęcie,
• zgoda MOPS-u w przypadku zwłok pochowanych przez MOPS,
• odpis aktu zgonu, karta zgonu,
• dokument stwierdzający spopielenie zwłok (w przypadku ekshumacji urny)
• zaświadczenie o przyczynie zgonu (w przypadku , gdy od daty zgonu nie minęły dwa lata)
• zaświadczenie zakładu potwierdzające posiadanie uprawnień do przewozu zwłok.

Dla rozpoczęcia formalności związanych z ekshumacją należy zgłosić się do biura cmentarza; tam też można zasięgnąć szczegółowych informacji w tym zakresie.

W związku z wykonaną ekshumacją uprawnionej osobie przysługuje rekompensata za utratę prawa do dysponowania miejscem pochówku, zgodnie z aktualnie obowiązującym cennikiem.

Prace przy grobie mogą być wykonywane przez wszystkich uprawnionych do pochówku w tym grobie. Prace związane z zagospodarowaniem miejsca pochówku, winny być wykonywane zgodnie z zapisami regulaminu właściwego cmentarza oraz w uzgodnieniu z ZCK. Brak uzyskania zgody ZCK w konkretnych przypadkach może wiązać się z obowiązkiem likwidacji na własny koszt samowolnie dokonanych zmian.

Chcąc dokonać formalności związanych z pochówkiem osoby bliskiej lub dokonanie czynności związanych ze swoim prawem do grobu pracownik zakładu budżetowego Zarząd Cmentarzy Komunalnych, w celu wykonania stosownych czynności, w tym w celu przyjęcia prawnie skutecznego oświadczenia woli musi zweryfikować tożsamość osoby składającej to oświadczenie.

Prawo do grobu (potocznie: prawo do bycia pochowanym) ma dwojaki charakter: osobisty i majątkowy, przy czym elementom osobistym przypada rola wiodąca, bez względu na to, jaka jest wartość elementów majątkowych tego prawa i na czym one polegają. Do uprawnień osobistych zalicza się przede wszystkim pochowanie po śmierci zwłok uprawnionego w wybranym przez niego miejscu w grobie jednoosobowym lub wieloosobowym rodzinnym, obok zwłok osób mu bliskich oraz kult pamięci zmarłych, który polega na przysługujących człowiekowi różnych wolnościach, wypływających ze sfery uczuć i odczuć odnoszącej się do postaci osoby zmarłej, okazywania szacunku dla wspomnień i pamięci o niej, urządzenia pogrzebu oraz grobowca i decydowania o jego wystroju, załatwiania spraw z zarządem cmentarza, ochronie przed naruszeniami, składania wieńców, palenia zniczy, decydowania lub współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie lub grobowcu dla pochowania dalszych zmarłych.

Jeżeli w grobie spoczną zwłoki określonej osoby uprawnionej do pochowania, to na skutek pochówku następuje zdominowanie uprawnień niemajątkowych i w związku z czym dopuszczalność rozporządzenia prawem do grobu wygasa. Z tą chwilą nie jest już możliwe rozdzielenie uprawnień majątkowych od osobistych i z tego względu prawa majątkowe tracą swoją odrębność w tym sensie, że nie mogą być przedmiotem wyłącznego korzystania i rozporządzania ze strony dotychczasowego ich podmiotu, a to ze względu na prawa do grobu przysługujące pozostałym uprawnionym, których źródłem jest fakt powiązań rodzinnych z osobą pochowaną w grobie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1978 r. III CZP 56/78, OSNC 1979, nr 4, poz. 68).

Zbycie prawa do grobu.

Teoretycznie nie ma zakazu ustawowego zbywalności miejsca do pochówku ani wyłączenia od dziedziczenia tylko wtedy, gdy miejsce na cmentarzu zostało nabyte i grób został urządzony przez osobę pozostającą przy życiu i jest wolny, tj. nikt nie został w nim pochowany. Jeżeli natomiast w grobie spoczywają już zwłoki określonej osoby uprawnionej do pochowania, to na skutek pochówku następuje zdominowanie uprawnień niemajątkowych i w związku z czym dopuszczalność rozporządzenia prawem do grobu wygasa. 

Od wielu lat w orzecznictwie polskich sądów dominuje stanowisko, zgodnie z którym grób nie stanowi przedmiotu odrębnej od gruntu własności ani innych, typowych praw rzeczowych. Prawo do grobu nie podlega również dziedziczeniu. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1994 roku (sygn. akt III CZP 155/94). W związku z powyższym, dokonanie sprzedaży grobu (miejsca pochówku) w świetle obowiązujących przepisów nie jest możliwe. Wynika to przede wszystkim z tego, że rzekomy „zbywca” (czyli najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, której z zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych przysługuje prawo do pochowania zwłok) nie dysponuje prawem własności grobu. Biorąc pod uwagę powyższe, rzekome „zbycie” nie jest więc sprzedażą w myśl przepisów kodeksu cywilnego. Umowa zawarta między stronami nie wywołuje założonego przez nie skutku – nie dochodzi do przejścia prawa własności do grobu, czy prawa do grobu.

Od prawa do grobu odróżnić należy prawo do grobowca i nagrobka. Obecnie obowiązujące przepisy stanowią, iż właścicielem nagrobka lub grobowca jest inwestor, osoba, która sfinansowała, wybudowała i urządziła taki nagrobek lub grobowiec.

Definicja dysponenta grobu nie została uregulowana dotychczas przez ustawodawcę. Można zdefiniować osobę dysponenta grobu w oparciu o dorobek doktryny i dobrych praktyk.

Dysponentem grobu jest jego założyciel, czyli osoba, która zapłaciła i zawarła z zarządcą cmentarza umowę o umiejscowienie pochówku. Tym samym nabyła prawo do grobu (jest jednocześnie fundatorem grobu).

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych – prawo do pochowania w konkretnie wskazanym grobowcu przysługuje w miejsce dysponenta osoby będącej stroną umowy z zarządcą cmentarza (w razie jego śmierci) najbliższym krewnym tej osoby, którzy stają się w tym momencie również dysponentami grobu. Prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa żyjąca rodzina osoby zmarłej, a mianowicie: małżonek(ka), krewni zstępni, wstępni, krewni boczni do czwartego stopnia pokrewieństwa oraz powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

Definicja fundatora grobu nie została uregulowana dotychczas przez ustawodawcę. Można zdefiniować osobę fundatora grobu w oparciu o dorobek doktryny i dobrych praktyk.

Fundatorem grobu jest jego założyciel, czyli osoba, która zapłaciła za postawienie grobu i zawarła z zarządcą cmentarza umowę o umiejscowienie pochówku. Tym samym nabyła prawo do grobu. Do chwili śmierci fundatora jest on jednocześnie jedynym dysponentem grobu.

Co do zasady odpowiedzialność za utrzymanie cmentarza spoczywa na zarządcy cmentarza.

Odpowiedzialność cywilną zarządcy regulują przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności art. 415 k.c. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy, tzn. do uznania że zarządca cmentarza ponosi odpowiedzialność za szkodę (w tym przypadku za uszkodzenie nagrobka) niezbędne jest wykazanie, że do szkody doszło w następstwie zawinionego działania bądź zaniechania zarządcy w wykonaniu obowiązków utrzymania tego terenu. Ciężar wykazania wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej (winy zarządcy, szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zawinionym zachowaniem zarządcy a szkodą) spoczywa na osobie wnoszącej roszczenie odszkodowawcze.

Wina zarządcy cmentarza z tytułu niewłaściwego wykonania obowiązków zachodzi gdy przykładowo drzewo jest chore, w złym stanie sanitarnym a zarządca nie wykonał jego wycinki bądź pielęgnacji. W przypadkach siły wyższej, np. burza, nawałnica, wichura, śnieżyca, trzęsienie ziemi itd., zarządca cmentarza nie ponosi odpowiedzialności za powstałe szkody.

Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy, tzn. do uznania że sprawca zniszczeń nagrobka w wyniku wykonywanych prac ponosi odpowiedzialność za szkodę, niezbędne jest wykazanie, że do szkody doszło w następstwie zawinionego działania bądź zaniechania. Ciężar wykazania wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej (winy sprawcy uszkodzenia, szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zawinionym zachowaniem a szkodą) spoczywa na osobie wnoszącej roszczenie odszkodowawcze. Brak jest tutaj podstaw do poniesienia odpowiedzialności przez zarządcę cmentarza.

W obecnym stanie prawnym nie ma żadnego przepisu dotyczącego kremacji zwłok i późniejszego postępowania z prochami. W związku z powyższym powołując się na dobre praktyki i doktrynę, zwłoki poddane kremacji są traktowane tak samo, jak szczątki ludzkie. W Polsce prawo nie zezwala pochówku szczątków ludzkich, a w tym także prochów w innym miejscu niż cmentarz i katakumby. 

Za nie dokonanie pochówku urny z prochami można narazić się na odpowiedzialność wykroczeniową z art. 18 Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych i podlega karze aresztu do 30 dni lub karze grzywny do 5 tys. zł.

Tak. Możliwość zastrzeżenia wynika wprost za przepisu art. 7 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zgodnie z art. 7 ust. 2 po upływie 20 lat ponowne użycie grobu do chowania może nastąpić, jeżeli jakakolwiek osoba zgłosi zastrzeżenie przeciw temu i uiści stosowna opłatę. Zastrzeżenie ma skutek na dalszych 20 lat i może być przedłużone.

Skutkiem takiego oświadczenia jest zabezpieczenie miejsca pochówku przed użyciem i dysponowaniem grobu przez zarządcę.

W przypadku, w którym zastrzegający zgłasza, iż konkretne osoby nie mogą być pochowane w opłaconym i zastrzeżonym miejscu grzebalnym, zarząd cmentarza przyjmuje takie zastrzeżenie jako brak wspólnego stanowiska uprawnionych, w konsekwencji zgoda na dochowanie będzie udzielona jedynie w oparciu o prawomocne orzeczenie sądu ustalające krąg uprawnionych do grobu przedłożone przez zainteresowanego.

Na pochówek w danym grobie musi się zgodzić osoba (lub wszystkie osoby przy więcej niż jednej osobie uprawnionej), która posiada prawo do niego (poniosła koszty budowy i uiściły opłatę za korzystanie z miejsca na cmentarzu), oraz członkowie najbliższej rodziny zmarłego, który w grobie już spoczywa.

Dysponowanie wolnym miejscem w grobie przekracza zwykły zarząd i wymaga zgody wszystkich współuprawnionych. Tego rodzaju spór może być rozstrzygnięty przez sąd powszechny na podstawie stosowanych na zasadzie analogii przepisów art. 199–205 kodeksu cywilnego. Kwestia, czy zwłoki określonej osoby mogą być pochowane w danym grobie rodzinnym, musi być rozstrzygnięta przez sąd cywilny, gdyż uzyskanie takiej zgody jest konieczne. A jeżeli jej brak, to musi zapaść stosowne orzeczenie zastępujące taką zgodę.

W przypadku spostrzeżenia na grobie komunikatu Zarządu Cmentarzy Komunalnych należy skontaktować się z Biurem właściwego cmentarza celem uzyskania szczegółowych informacji w konkretnej sprawie. W przypadku upływu czasu na jaki zostało opłacone miejsce pochówku będzie informacja o konieczności uiszczenia opłaty na kolejne 20 lat. Zgodnie z Ustawą o cmentarzach i chowaniu zmarłych w przypadku nieopłacenia grobu w terminie, grób ten może zostać użyty do nowego pochówku, likwidacja polega na usunięciu zewnętrznej części grobu/pomnika i dokonanie nowego pochówku osobie, która nabyła prawo do pochówku i opłaciła miejsce grzebalne.

W przypadku samowolnego postawienia ławeczki przy grobie, konieczny jest kontakt z Biurem cmentarza. Umieszczenie ławeczki przy grobie każdorazowo zgodnie z właściwym regulaminem cmentarza, wymaga uzyskania zgody ZCK przed faktyczną instalacją. W przeciwnym razie ZCK ma prawo usunąć ławeczkę postawioną bez poinformowania i uzyskania zgody ZCK.

Do pochówku niezbędne jest przedłożenie karty zgonu – Wzór karty zgonu [pdf 246KB]

Do pochowania zwłok z zagranicy niezbędny jest akt zgonu.

W przypadku ekshumacji niezbędna jest kserokopia aktu zgonu oraz karta zgonu jeżeli od pochowania nie minęło więcej niż 2 lata.

Akt zgonu wystawiany przez Urząd Stanu Cywilnego to nie to samo co karta zgonu. Akt zgonu jest to oficjalny dokument urzędowy, który potwierdza zgon danej osoby i jest częścią księgi stanu cywilnego, a osoby uprawnione otrzymują jego odpis.

Karta zgonu to dokument sporządzony przez lekarza, który stwierdził śmierć danej osoby. Karta zgonu jest wydawana przez różne osoby czy instytucje, w zależności od okoliczności śmierci osoby zmarłej. Gdy zgon następuje w domu, to kartę zgonu wystawia lekarz, który został wezwany przez rodzinę i stwierdził zgon – wówczas powinien przekazać od razu tę kartę rodzinie. Gdy zgon nastąpił w szpitalu, to kartę zgonu można odebrać w szpitalu.

Chcąc pochować zwłoki na terenie Polski koniecznym jest przetłumaczenie dokumentów wydanych przez inne państwo na język polski jako jedyny język urzędowy owiązujący na terenie Rzeczpospolitej Polskiej.

Wyjątkiem gdy zagraniczny akt zgonu nie musi być tłumaczony, jest przedłożenie wielojęzycznego odpisu skróconego aktu zgonu (pod warunkiem, że zawiera odnośniki w języku polskim), tj. dokumentu sporządzonego zgodnie z konwencją nr 16 [pdf 351 KB] dotyczącą wydawania wielojęzycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, sporządzoną w Wiedniu dnia 8 września 1976 r.

Przyjęte na terenie cmentarzy komunalnych we Wrocławiu zasady wydawania zgody na wjazd samochodami wynikają z wieloletniego doświadczenia w zarządzaniu i mają na celu z jednej strony zapewnienie bezpieczeństwa oraz komfortu korzystania i poruszania się osób odwiedzających, z drugiej zaś ograniczenie ruchu i hałasu na terenie nekropolii o założeniu parkowym, które są miejscami skłaniającymi do refleksji, gdzie wspominamy i oddajemy cześć zmarłym.

Zasady wydawania zgody na wjazd na teren cmentarzy mają charakter indywidualny, ze względu na ich różnorodny charakter oraz konieczność dopasowania do aktualnie istniejącej sytuacji na terenie cmentarza (wykonywane prace, ilość pogrzebów, natężenie ruchu itd.). Wyjątkowe podejście stosowane jest wobec osób z niepełnosprawnościami oraz osób w wieku powyżej 80 roku życia, które we wtorki i piątki, na podstawie stałej bądź jednorazowej przepustki, wydawanej przez pracownika cmentarza, mają prawo do bezpłatnego wjazdu. Pozostałe osoby, o ile otrzymają zgodę na wjazd, mogą przemieszczać się samochodem po terenie nekropolii po wniesieniu stosownej opłaty, zgodnie z aktualnie obowiązującym cennikiem.  Opłatę można wnieść w godzinach pracy biura cmentarza.

W zakładce cmentarze opisano podstawowe zasady wjazdu z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych oddziałów (godziny, parkingi, bramy itd.)

Na terenie cmentarzy komunalnych we Wrocławiu nie są wydawane indywidualne pozwolenia na budowę grobów murowanych. Pola grzebalne zagospodarowywane są w sposób jednolity, zaś kompleksy grobów murowanych budowane są wyłącznie przez zatrudnione przez Zarząd firmy budowlane, które następnie przeznacza się do sprzedaży.

Na terenie Cmentarzy Komunalnych Oddział Osobowice, Grabiszyn, Pawłowice, Jerzmanowo i Psie Pole zainstalowane są systemy monitoringu wizyjnego, w zestaw których wchodzą kamery oraz rejestratory realizujące zapis. Nagrania przechowywane są przez okres nie przekraczający 3 miesięcy. Kamery obejmują obraz funkcjonujących wejść na teren cmentarzy, terenów przy budynkach biurowych oraz kaplicach cmentarnych. Zainstalowane kamery nie służą obserwacji prywatnego majątku dysponentów grobów i nie zapewniają możliwości wykrycia sprawcy ewentualnych szkód wyrządzonych w nim przez osoby trzecie.

Cmentarze komunalne są przestrzenią publiczną o szerokim dostępie osób odwiedzających. W zakresie zleconej przez nas usługi ochrony na terenie cmentarzy: Osobowice, Grabiszyn i Psie Pole, przewidziane jest patrolowanie obszaru cmentarza. Przeprowadzający obchody pracownicy ochrony mają za zadanie zidentyfikować ewidentne sytuacje naruszania mienia i porządku na cmentarzu, w tym kontrolować czy przy grobach prowadzone są prace po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia. Patrole pomagają obsłudze cmentarza zidentyfikować zaistniałe nieprawidłowości w funkcjonowaniu obiektu zarówno w zakresie stanu technicznego infrastruktury jak i zachowania osób poruszających się po terenie nekropolii. Prosimy o uszanowanie ich obecności i respektowanie zaleceń, które służą zapewnieniu bezpiecznego i zgodnego z ustalonymi regułami funkcjonowania przestrzeni publicznej, jaką jest cmentarz.

Zgodnie z § 13.2. obowiązującego Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 7 marca 2008 r. w sprawie wymagań, jakie muszą spełniać cmentarze, groby i inne miejsca pochówku zwłok i szczątków  (Dz. U. nr 48 poz. 284) [pdf 68KB] przejścia między grobami mogą być zagospodarowane wyłącznie za zgodą zarządcy cmentarza oraz na warunkach przez niego określonych.

Na montaż ławek/skrzynek z założenia nie wydajemy zgody, przede wszystkim z uwagi na dążenie do utrzymania jednolitej i spójnej estetyki obiektów, z których część jest wpisana do rejestru zabytków. Dysponenci grobów z reguły nie dbają o estetyczny wygląd ławeczek, ich stan i różnorodność szpecą cmentarz, dewastując parkowy charakter jego założenia. Ustawianie ławeczki lub skrzynki bez pisemnej zgody Zarządu Cmentarzy Komunalnych jest nielegalne i grozi jej usunięciem bez prawa do odszkodowania. Zgoda na umieszczenie przy grobie składanej ławeczki wydawana jest w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych względami zdrowotnymi dysponenta grobu, pod warunkiem, że jej usytuowanie nie zablokuje swobodnych przejść między grobami i rzędami oraz nie będzie utrudniać zarządcy cmentarza prowadzenia prac pielęgnacyjno-porządkowych, remontowych i inwestycyjnych. Ewentualna zgoda wydawana jest warunkowo, czyli z zastrzeżeniem, że dysponent grobu będzie zmuszony  usunąć ławkę na własny koszt, w przypadku gdy jej umiejscowieniu sprzeciwiać się będą sąsiedzi lub będzie ono kolidowało z planami zarządcy co do zagospodarowania pola. Zarządca cmentarza stara się w miarę możliwości technicznych i finansowych sytuować na terenie cmentarzy ławki publiczne, z których mogą korzystać wszyscy użytkownicy nekropolii chcąc odpocząć w drodze do miejsca, do którego zmierzają (place wejściowe, główne alejki, okolice kaplic, kolumbaria).

Regulamin Porządkowy Cmentarzy zabrania nasadzeń drzew i krzewów poza obrysem grobu.

W głównej mierze jest to podyktowane faktem, że największe nekropolie tj. Cmentarz Osobowicki i Cmentarz Grabiszyński są obiektami zabytkowymi, wpisanymi do rejestru zabytków. Układy zieleni tych cmentarzy (nasadzenia drzew, szpalery, aleje) objęte są ochroną prawną i prace z nimi związane wymagają uzgodnienia z służbami konserwatorskimi tj. Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Powyższe regulują przepisy Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [pdf 525KB].

Zakaz samowolnych nasadzeń drzew/krzewów przy grobach podyktowany jest również koniecznością zachowania bezpiecznych przejść pomiędzy grobami oraz zachowania w przyszłości prawa dochowania do grobu trumny. Dotyczy także pozostałych cmentarzy komunalnych tj. Cmentarza Psie Pole, Jerzmanowo, Pawłowice i Leśnica.

Dla terenu cmentarzy komunalnych we Wrocławiu zostały wypracowane i przyjęte ogólne zasady wydawania zgody na dodatkowe zagospodarowanie powierzchni wokół grobu. Ustalenia te wynikają z doświadczeń praktycznych zarządzania cmentarzami i mają na celu z jednej strony sprostać oczekiwaniom dysponentów grobów, którzy chcieliby móc utrzymać nagrobek i bezpośrednią przestrzeń wokół niego w jak najlepszym stanie estetycznym. Z drugiej zaś zapewnić bezpieczeństwo oraz komfort korzystania i poruszania się w przestrzeni między grobami innym użytkownikom cmentarza. Nie bez znaczenia jest tu aspekt związany z dodatkowym odprowadzaniem wód opadowych z powierzchni utwardzonych na sąsiednie tereny i ich potencjalnym zalewaniem, co mogłoby doprowadzić do skarg ze strony pozostałych opiekunów grobów i odwiedzających cmentarz. Zasady wydawania zgody na utwardzenie terenu wokół grobu nie mają formy gotowego katalogu rozwiązań czy instrukcji postępowania, ponieważ z uwagi na różne uwarunkowania przestrzenne i historyczne poszczególnych cmentarzy (m.in. różnice ukształtowania terenu, istniejący starodrzew, plany związane z polem grzebalnym, uwarunkowania terenowe zastane sprzed okresu funkcjonowania ZCK) – wymagają każdorazowo indywidualnej oceny oraz wydania warunków na potrzeby konkretnej sytuacji.

Na wykonanie utwardzenia terenu wokół grobu niezbędna jest pisemna zgoda Zarządu Cmentarzy Komunalnych określająca szczegółowe warunki, przy czym: a) wykonanie utwardzenia nie może powodować sprzeciwu dysponentów sąsiednich grobów; b) utwardzenie nie może wystawać ponad powierzchnię terenu; c) wymiary utwardzenia nie mogą być większe niż w zezwoleniu; d) utwardzona powierzchnia poza obrysem grobu winna być demontowalna i wykonana wyłącznie z kostki brukowej układanej bezpośrednio na grunt (z ewentualną podsypką piaskową) z przepuszczalną spoiną piaskową; e) nawierzchnia winna być wykonana zgodnie ze sztuką budowlaną w sposób niepowodujący zagrożeń i utrudnień dostępności do grobów i poruszania się po polu grzebalnym innym użytkownikom cmentarza.

Nadmieniamy ponadto, że nadmierne utwardzanie powierzchni terenu cmentarza jest elementem obcym na obiekcie posiadającym w założeniu charakter parkowy. Teren cmentarzy w większości nie posiada kanalizacji deszczowej. Utwardzanie nawierzchni wokół grobów przyczynia się do ograniczania możliwości swobodnego wchłaniania wód opadowych do gruntu i często prowadzi do zalewania sąsiednich powierzchni przyczyniając się do pogorszania jej parametrów, podmywania innych grobów i często wywołuje skargi odwiedzających cmentarz. Wielokrotnie, na skutek niestabilnego podłoża w terenie związanego z częstym rozkopywanym, powstawaniem uskoków w nawierzchni, wykonywanie utwardzeń powoduje zagrożenie w bezpiecznym poruszaniu się po terenie cmentarza. Najlepszym zalecanym sposobem utrzymania terenu wokół grobów jest zachowanie jego naturalnego charakteru.

Podobnie jak w przypadku nasadzeń drzew i krzewów, Regulamin Porządkowy Cmentarzy zabrania ich usuwania na terenie cmentarzy. W głównej mierze jest to podyktowane faktem, że największe nekropolie tj. Cmentarz Osobowicki i Cmentarz Grabiszyński są obiektami zabytkowymi, wpisanymi do rejestru zabytków. Układy zieleni tych cmentarzy (nasadzenia drzew, szpalery, aleje) objęte są ochroną prawną i prace z nimi związane wymagają uzgodnienia z służbami konserwatorskimi tj. Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Powyższe regulują przepisy Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [pdf 525KB] oraz Ustawy o ochronie przyrody [pdf 955KB].

Zakaz samowolnych wycinek drzew/krzewów dotyczy również pozostałych cmentarzy komunalnych tj. Pawłowice, Jerzmanowo, Leśnica i Psie Pole. W tym przypadku wycinki wymagają uzyskania zezwolenia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz Wydziału Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego Wrocławia.

Zarząd Cmentarzy Komunalnych we Wrocławiu dokonuje bieżących przeglądów drzew i w przypadku stwierdzenia niedostatecznego ich stanu fitosanitarnego, występuje do stosownego organu z wnioskiem o zezwolenie na wycinkę.

Niestety z powodu ograniczeń, jakie niesie ze sobą usytuowane przy nagrobku drzewo (brak możliwości pochowania trumny, naturalne zanieczyszczenia spowodowane opadaniem liści, kwiatów, igieł itp.), spotykamy na terenie zarządzanych cmentarzy ślady aktów wandalizmu, zmierzające do usunięcia drzewa z otoczenia (podcinanie, podtruwanie, palenie). Podkreślamy, że praktyki takie są niedozwolone, sankcjonowane administracyjną karą pieniężną ustalaną dla konkretnego przypadku uszkodzenia lub usunięcia drzewa w wysokości od 500 do 500 000 zł, na podstawie przywołanych wyżej przepisów. Przypominamy, że parkowy charakter cmentarzy jest ich nieodzowną cechą, narzuconą ustawowo, co ma nieocenioną wartość (w szczególności w przypadku zabytków) przyrodniczą, historyczną i społeczną.

Na cmentarzach komunalnych co roku generowana jest ogromna ilość odpadów. Zjawisko nabiera szczególnego wzmożenia w okolicach Wielkanocy oraz Wszystkich Świętych. Zachęcamy, aby ograniczać użycie ozdób, szczególnie z plastiku. Służą temu specjalnie dedykowane stojaki oraz pojemniki na zużyte baterie. Stojaki na znicze do powtórnego wykorzystania zlokalizowane są na największych wrocławskich nekropoliach: Cmentarzu Osobowickim, Grabiszyńskim oraz Psie Pole. Usytuowane są przy głównych wejściach na teren obiektów lub przy portierni. Można w nich zostawić np. znicze czy osłony, z których sami już nie korzystamy, ale wciąż mogą z nich skorzystać inni. Prosimy, aby w regałach pozostawić tylko i wyłącznie niezniszczone, opróżnione z wypalonych wkładów znicze, a do pojemników na baterie wrzucać tylko i wyłącznie baterie, nie inne śmieci. Pozostałe odpady prosimy segregować i wrzucać do pojemników zgodnie z ich przeznaczeniem. Akcja wpisuje się w współczesny nurt „zero waste”, który służy wtórnemu wykorzystaniu produktów oraz zmniejszeniu ilości produkowanych odpadów, co przyczynia się do dbania o środowisko i ekologię. Pamiętajmy ponadto, że koszty utrzymania cmentarzy, w których wywóz odpadów ma znaczący udział, przekładają się na ceny świadczonych na ich terenie usług.

Prosimy o nie zaśmiecanie półek stojaków oraz terenu wokół nich. Znicze, które nie mieszczą się na stojakach należy wyrzucić do odpowiednich pojemników służących segregacji odpadów.

Zgodnie z § 1 pkt 9 Zarządzenia Prezydenta Wrocławia nr 2396/20 [pdf 151KB], na grobach można ustawiać nagrobki o wymiarach nie przekraczających granic powierzchni grobu.

Jako obowiązujące, przyjmuje się minimalne wymiary grobów określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 7 marca 2008 r. w sprawie wymagań, jakie musza spełniać cmentarze, groby i inne miejsca pochówków zwłok i szczątków (Dz. U. nr 48 poz. 284) [pdf 68KB], a w przypadku grobu ziemnego urnowego rodzinnego (czteromiejscowego) nie mogą przekraczać wymiarów grobu dziecka do lat 6.

Montaż nagrobka o wymiarach niezgodnych z wytycznymi zarządcy cmentarza przekraczających te dopuszczalne grozi koniecznością jego demontażu i dostosowania do właściwej wielkości.

Jako zarządca cmentarzy komunalnych jesteśmy obowiązani do selektywnej zbiórki odpadów. Obowiązek ten nakładają na nas źródła powszechnie obowiązującego prawa, w tym Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.2022.2519 t.j. z dnia 2022.12.07) oraz akty prawa miejscowego – Uchwała nr XXV/672/20 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 23 lipca 2020 r. w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Wrocławia.

Każdy odwiedzający groby swoich bliskich jest wytwórcą odpadów, dlatego tak istotna jest kwestia prawidłowego ich klasyfikowania. Właściwa segregacja powoduje sprawny wywóz śmieci oraz utrzymanie porządku zarówno na terenie wrocławskich nekropolii, jak i ich bezpośredniego otoczenia. W tym celu zapewniamy kontenery przeznaczone do zbierania odpadów, utrzymujemy je w odpowiednim stanie sanitarnym i technicznym oraz zapewniamy ich regularne opróżnianie. Zróżnicowanie kolorystyczne pojemników oraz umieszczone na nich nalepki enumeratywnie wyszczególniające rodzaje śmieci, są elementami ułatwiającymi to zadanie. Pamiętajmy, że koszty wywozu odpadów są ogromne, w szczególności niesegregowanych. Wytwarzanie dużej ilości odpadów oraz ich niewłaściwe segregowanie stanowi jeden z największych składników kosztotwórczych w ZCK, a co za tym idzie wpływa na poziom cen świadczonych przez nas usług. Prosimy o nie wrzucanie do pojemników na BIO krzewów i roślin w całości – powinny być one uprzednio jak najbardziej rozdrobnione. Równie ważne jest dążenie do pozostawiania stanowisk na których znajdują się kosze w czystości (nierozsypywanie, niepozostawianie śmieci dookoła). Wystawione dodatkowe kosze na baterie służą wyłącznie gromadzeniu tego rodzaju odpadów. Prosimy nie wrzucać baterii w workach wraz z innymi odpadami zmieszanymi! Nasz trud segregacji odpadów jest niweczony przez tego typu praktyki!

Odbiorem śmieci z naszych cmentarzy zajmują się wyspecjalizowane firmy. Jeśli odpady posegregowane są właściwie, czyli wg opisów zamieszczonych na pojemnikach, wówczas poszczególne frakcje odpadów odbierane są według harmonogramu, by zapobiec ich zmieszaniu. Jednak już 30% niewłaściwie wrzuconych odpadów do oznakowanych kontenerów powoduje, że cała ich zawartość jest traktowana jak odpady zmieszane, dlatego odbierane są jako nie poddane wstępnej selekcji.

Odpady z naszych cmentarzy – z uwagi na ich szczególny charakter czyli odmienną morfologię – przekazywane są do instalacji, gdzie są sortowane, a następnie poddawane dalszym procesom przetwarzania, w tym recyklingowi.

Selektywne zbieranie odpadów polega na wyrzucaniu śmieci do właściwie oznaczonych pojemników, w celu ułatwienia określonego sposobu ich przetwarzania. Segregacja powoduje, że odpady poddawane są recyklingowi i zamieniają się w cenne surowce.

Budowanie świadomości ekologicznej to długotrwały proces, warto mieć w nim swój udział.

Kaplice na Cmentarzach Komunalnych Oddziały Osobowice, Grabiszyn i Psie Pole obsługiwane są przez firmy wyłonione w przetargach publicznych. Ich zadaniem jest świadczenie na rzecz ludności, usługi w zakresie obsługi sali ceremonialnej, przechowalni zwłoki i publicznego WC. Na pozostałych cmentarzach: Pawłowice, Jerzmanowo, Leśnica, udostępnienie kaplicy na cele z ceremonii pogrzebowej odbywa się w uzgodnieniu z biurem odpowiedniego cmentarza.

Toalety publiczne ogólnodostępne znajdują się na wszystkich cmentarzach z wyjątkiem Leśnicy. Toalety są dostępne przy kaplicach bądź/a także w oddzielnych budynkach. Na największych cmentarzach oraz w okresach nasilonego ruchu ZCK, dla komfortu odwiedzających nekropolie, dostawia dodatkowe toalety przenośne zazwyczaj przy bramkach wejściowych. Toalety na dużych cmentarzach są otwarte w godzinach pracy cmentarza, na małych udostępniane są na czas pogrzebu.

Zakłady pogrzebowe zobowiązane są do świadczenia na terenie cmentarzy komunalnych we Wrocławiu usług pogrzebowych w zakresie asysty pogrzebowej, kopania grobów i usług cmentarnych w zakresie ekshumacji. Podejmują się pośrednictwa pomiędzy osobą zamawiającą wykonanie pochówku lub ekshumacji, a administracją cmentarza, na terenie którego będzie miało miejsce wykonanie pochówku lub ekshumacji. Zarząd Cmentarzy Komunalnych nie zawiera umów z zakładami kamieniarskimi. Zakłady kamieniarskie wykonują prace po uzyskaniu stosownego zezwolenia i uiszczeniu opłaty wymaganej cennikiem. W przypadku demontażu starego nagrobka – zakłady pogrzebowe i kamieniarskie zobowiązane są do jego wywiezienia poza teren cmentarza. Możliwe jest uzyskanie stosownego zezwolenia z kilkudniowym wyprzedzeniem – co umożliwia wjazd na teren cmentarza we wczesnych godzinach rannych – ma to znaczenie latem gdy temperatura powietrza jest wysoka. Rubryki druku na prowadzenie prac kamieniarskich wypełnia pracownik zakładu kamieniarskiego – podając: Zamawiającego/Zleceniodawcą, firmę wykonującą prace, zakres prac oraz wymiary montowanego nagrobka. Podobnie jak zakłady pogrzebowe, tak i  firmy kamieniarskie zobowiązane są do uporządkowania terenu po zakończeniu prac i wywozu niepotrzebnego gruzu oraz elementów starego nagrobka.

Na poszczególnych cmentarzach znajdują się miejsca, gdzie pochowane są osoby zasłużone. Lokalizacja grobów w przestrzeni cmentarza jest zróżnicowana. Przyjmuje miejsca konkretnej kwatery, innym razem groby te są rozproszone na terenie cmentarza.

Opieka nad grobami spoczywa na członkach rodzin osób pochowanych. W wyjątkowych wypadkach (w przypadku braku rodziny lub gdy rodzina nie poczuwa się do odpowiedzialności za istniejący grób), okazjonalnie zajmują się tym związane ze zmarłym środowiska (instytucje, wojsko, policja, uczniowie szkół itp.). Wszystkie groby ziemne podlegają obowiązkowi wnoszenia opłaty tytułem przedłużenia ich ważności, z wyjątkiem tych które mają charakter zabytkowy.

Zgodę na pochowanie danej osoby w miejscu przeznaczonym dla osoby zasłużonej wydaje Prezydent Miasta Wrocławia.

Regulamin Porządkowy Cmentarzy Komunalnych we Wrocławiu zabrania wprowadzania zwierząt na teren cmentarza.

Cmentarze są miejscami skłaniającymi do refleksji, na które przychodzimy oddać cześć zmarłym. Z uwagi na ich szczególny charakter obiektu, każdy z odwiedzających powinien zachowywać się w sposób odpowiedni do powagi miejsca. Zasady te określa regulamin cmentarzy, który zabrania wprowadzania zwierząt na ich teren. Regulacje takie mają zapobiegać sytuacjom, które zakłócają spokój np. podczas ceremonii pogrzebu. Nawet najbardziej ułożony zwierzak może pozostawić po sobie nieczystości, a niejeden właściciel będzie miał problem z uciszeniem głośnego pupila.

Przestrzeganie obowiązujących zasad to swoisty savoir-vivre, widomy przejaw naszej kultury osobistej, ale również okazywanie szacunku innym osobom odwiedzającym cmentarze.

Cmentarze są miejscami skłaniającymi do refleksji, na które przychodzimy oddać cześć zmarłym. Z uwagi na ich szczególny charakter, każdy z odwiedzających powinien zachowywać się w sposób odpowiedni do powagi miejsca. Zasady te określa regulamin cmentarzy, który zabrania jeżdżenia rowerami czy hulajnogami po terenie cmentarza. Regulamin jasno określa wyjątki od wprowadzonego zakazu. Pkt. 5, ppkt. 11 regulaminu informuje, że zabrania się wjazdu i poruszania po terenie cmentarza wszystkim pojazdom z wyjątkiem: 1) pojazdów pracowników ZCK, 2) karawanów dowożących zmarłych do przechowalni zwłok. Kolejnym wyjątkiem jest udzielanie osobom starszym, schorowanym oraz niepełnosprawnym przepustek, które umożliwiają im wjeżdżanie na teren cmentarza we wtorki i piątki.

Cmentarze komunalne we Wrocławiu przeznaczone są do chowania zwłok ludzkich. Stanowi o tym ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, która reguluje prawne kwestie miejsca pochówku oraz procedur w przypadku śmierci.

Istnieje jednak możliwość pochowania swojego pupila na cmentarzach przeznaczonych dla zwierząt. Podobne miejsca możemy znaleźć w różnych miastach, również gminach sąsiadujących z Wrocławiem.

Cmentarz dla zwierząt Tęczowy Most, jedyne takie miejsce na Dolnym Śląsku (www.wroclaw.pl)